Σβάστικα: η δολοφονία ενός Θεού

Πολλά έχουν γραφεί για τα εγκλήματα των Ναζί εναντίον της ανθρωπότητας. Υπάρχει όμως ένα έγκλημα σκοτεινό, κακόβουλο κι αδιανόητο, το οποίο έχει μέχρι σήμερα παραμείνει στη σκιά, όπως ίσως ταιριάζει περισσότερο στη φύση του. Ο Αδόλφος Χίτλερ υπέπεσε σ’ ένα κρίμα που ξεπερνά τα όρια του τριδιάστατου χωροχρονικού μας συνεχούς και περνάει στα χωράφια της τέταρτης διάστασης, του Χώρου των Ιδεών. Πρόκειται για την Πτώση της Σβάστικας στα βαθύτερα Τάρταρα του συλλογικού υποσυνείδητου. Η θέα της σήμερα προκαλεί φρίκη, φόβο και αποτροπιασμό, μαζί με μια σκοτεινή γοητεία. Δεν ήταν όμως πάντοτε έτσι, τουλάχιστον πριν απ' τον 20ό αιώνα.

Τους θύτες τους γνωρίζουμε. Ας μιλήσουμε μια φορά και για το θύμα. Τι είναι λοιπόν αυτή η Παντοδύναμη Σβάστικα; Τι συμβολίζει; Για ποιους λόγους ο Αδόλφος Χίτλερ την επέλεξε ως το «Εν Τούτω Νίκα» του «Αγώνα του»; Κατά πόσο αυτό συνέβαλε στην αρχική σαρωτική του επικράτηση, σε πρώτη φάση στο εσωτερικό της Γερμανίας και μετά στο επίκεντρο ολόκληρου του κόσμου; Το Μεγάλο Χάος μας προσκαλεί σε άλλη μια επικίνδυνη και παράτολμη πνευματική περιπλάνηση, στα ίχνη ενός Θεού, που εξέπεσε σε Δαίμονα, από το χέρι ανθρώπου, ενός που πίστεψε πως ήταν Υπεράνθρωπος κι έγινε τελικά Ηρόστρατος.

Ο Τροχός του Ήλιου

Η λέξη «Σβάστικα» προέρχεται από το Σανσκριτικό Svastika, που σημαίνει κάθε γούρικο ή ευοίωνο αντικείμενο και ειδικότερα ένα σημάδι που σχημάτιζαν επάνω σε ανθρώπους ή αντικείμενα για καλή τύχη. Τα συνθετικά του είναι το su- (με κοινή ρίζα με το ελληνικό πρόθεμα ευ-), που σημαίνει καλό, σωστό, και το asti-, ρηματικός τύπος που σημαίνει «είμαι». Έτσι, svasti σημαίνει «ευ ζην» ή «καλώς έχειν». Η κατάληξη –ka σχηματίζει ένα υποκοριστικό κι έτσι η λέξη svastika θα μπορούσε να αποδοθεί κυριολεκτικά ως «κάτι το μικρό που σχετίζεται με το ευ ζην». Η Σβάστικα είναι ένα από τα αρχαιότερα σύμβολα στη Γη και μπορεί να βρεθεί σε όλες τις θρησκείες και τις παραδόσεις, όλων των ηπείρων. Στην Ελλάδα, ονομαζόταν «Γαμμάδιον», ή «Τετραγαμμάδιον», λόγω του γεγονότος ότι θα μπορούσε να δει κανείς ότι αποτελείται από τέσσερα ελληνικά γράμματα γάμα «Γ». Άλλη ονομασία του συμβόλου, είναι το «Τετρασκέλιον». Οι αρχαίες ιέρειες το έκαναν τατουάζ επάνω στο σώμα τους. Στον Ελληνικό χώρο παρατηρούμε τη Σβάστικα σε πολλές περιόδους. Η πρώτη φορά που την παρατηρούμε είναι στους Μινωικούς Χρόνους, αν και επί της Αττικής τέχνης παρατηρείται εκτεταμένη χρήση του. Όπως θα αναφερθεί παρακάτω, το σύμβολο χρησιμοποιήθηκε στην αρχαία Τροία, όπου το ανακάλυψε ο Σλήμαν. Επίσης παρατηρούμε πολύ έντονα την παρουσία της Σβάστικας και στην Χιττιτική αυτοκρατορία.

Το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα (NSDAP) υιοθέτησε επισήμως τη Σβάστικα ως σύμβολό του το 1920. Αυτό που ενέπνευσε τον Χίτλερ στο να χρησιμοποιήσει τη Σβάστικα, ήταν η χρήση της από το Τάγμα της Θούλης, αφού υπήρχαν πολλές διασυνδέσεις  μεταξύ του Τάγματος και των Ναζί. Το Τάγμα της Θούλης ήταν μία μυστικιστική και λαϊκιστική ομάδα με έδρα  το Μόναχο, που πήρε τ’ όνομά της από μια μυθική υπερβόρεια χώρα ενός Ελληνικού μύθου. Μάλλον πρόκειται για την Ισλανδία, τη Νορβηγία, τις Νήσους Φερόες, ή τις Νήσους Σέτλαντ. Μία Σβάστικα, ή καλύτερα το κατοπτρικό της σύμβολο η Σωβάστικα, για την οποία θα μιλήσουμε παρακάτω, υπάρχει στο μωσαϊκό του δαπέδου της Συναγωγής του Ein Geidi. Πρόκειται για μία όαση που βρίσκεται στις δυτικές ακτές της Νεκράς Θάλασσας, το χαμηλότερο σημείο επάνω στη γη, με υψόμετρο περίπου 400 μέτρα κάτω από το επίπεδο της θάλασσας. Φυσικά η ειρωνεία της ύπαρξης αυτού του συμβόλου στο δάπεδο μίας εβραϊκής συναγωγής είναι προφανής, από την άλλη πλευρά όμως, αυτό δείχνει ότι οι Ναζί έχουν απλά καταχραστεί το σύμβολο, το οποίο όπως είπαμε είναι σχεδόν πανανθρώπινο, αλλοιώνοντας το νόημά του.

Τα παλαιότερα παρόμοια σύμβολα που σώζονται μέχρι τις μέρες μας, βρίσκονται στην κοιλάδα του Τίγρη και του Ευφράτη και σε κάποιες περιοχές της κοιλάδας του Ινδού ποταμού. Φαίνεται ότι είναι παλαιότερα από τριών χιλιάδων ετών. Ωστόσο, γύρω στο έτος 1000 π.Χ. η Σβάστικα απέκτησε την ευρύτατη χρήση της ως σύμβολο, πιθανόν αρχικά στην αρχαία Τροία, στα βορειοδυτικά της σημερινής Τουρκίας. Ο Σουμέριοι εμφανίζονται να χρησιμοποιούν τη Σβάστικα, μολονότι φαίνεται ότι ούτε οι διάδοχοί τους πολιτισμοί των Βαβυλωνίων και των Ασσυρίων, ούτε οι Αιγύπτιοι την χρησιμοποιούσαν. Ωστόσο, ευρύτατη χρήση γνώρισε από  τους  περισσότερους αρχαίους πολιτισμούς στην περιοχή της Ευρασίας. Εκτός της Ευρασίας, Σβάστικες έχουν βρεθεί στην Γκάνα, στους Ινδιάνους Απάτσι της Αμερικής, ακόμη και στην Ωκεανία. Την πιο πρόωρη αλλά και συχνή χρήση των μοτίβων αγκυλωτού σταυρού στην αρχαιότητα βρίσκουμε στην νεολιθική εποχή, αν και υπάρχει ένα μοναδικό παλαιολιθικό χειροποίητο αντικείμενο που περιέχει αυτό το σύμβολο. Το σύμβολο βρέθηκε σε διάφορες ανασκαφές στην επαρχία του Κουζεστάν του Ιράν και ως τμήμα του "χειρογράφου Vinca" της νεολιθικής Ευρώπης της 5ης χιλιετίας Π.Χ. Στη πρώιμη εποχή του χαλκού, εμφανίζεται στην αγγειοπλαστική που βρίσκεται στο Sintashta της Ρωσίας.

Η Σβάστικα συμβολίζει τον Ήλιο, τον ανώτατο Θεό, καθώς και την  υπέρτατη δύναμη και ζωτική ενέργεια. Σχετίζεται κυρίως με τον Βούδα στην Ινδία, την Κίνα και την Ιαπωνία. Στην πρώιμη κινέζικη συμβολική, η Σβάστικα ήταν γνωστή ως wan και σε γενικές γραμμές συμβόλιζε κάτι το θεσπέσιο και υπέροχο. Το ίδιο σύμβολο είναι επίσης γνωστό ως «Ο Σταυρός της Brigit», από την ομώνυμη κελτική θεά της φωτιάς, γνωστή επίσης ως Brig ή Briga. Ως ηλιακή θεότητα, τα δώρα της ήταν το Φως (Γνώση), η Έμπνευση, καθώς και η ζωοδότρα και θεραπευτική ενέργεια του Ήλιου.

Το εννοιολογικό φάσμα που περικλείει η Σβάστικα, επικεντρώνεται γύρω από την ισχύ, την ενέργεια, τον ρου της ζωής και την μετανάστευση. Η Σβάστικα έχει χρησιμοποιηθεί και ως αλχημιστικό σύμβολο, που υποδηλώνει τις τέσσερις θεμελιώδεις γωνίες της Γης, καθώς και την κηδεμονία-επικυριαρχία επί του παρόντος κόσμου. Βλέπουμε λοιπόν και άλλες πτυχές του συμβολισμού, οι οποίες έθελξαν το Τάγμα της Θούλης και τον Αδόλφο Χίτλερ στη χρήση της Σβάστικας ως το κύριό τους σύμβολο.

Ο Frank Waters, ένας ανθρωπολόγος, ο οποίος έχει μελετήσει τον πολιτισμό των ινδιάνων Χόπι, γράφει για ένα άλλο σύμβολο που σχετίζεται με τη Σβάστικα, το οποίο χρησιμοποιείτο από τους Χόπι στην Αριζόνα, αλλά και από τους Έλληνες, τους Σικελούς και τους Κέλτες. Το εννοιολογικό του φάσμα, φαίνεται να επικεντρώνεται στη σύλληψη της συνεχούς επιστροφής, ή του επαναπατρισμού. Εδώ μπορεί κανείς να δει μια μικρή επίδειξη της δύναμης των συμβόλων. Ο Νίτσε είχε συλλάβει τη θεωρία της συνεχούς επανάληψης. Ο Χίτλερ, επηρεασμένος από τη φιλοσοφία του Νίτσε, ή εάν θέλετε προσπαθώντας να την εκμεταλλευτεί, έκανε σύμβολό του τη Σβάστικα, η οποία όπως είδαμε σχετίζεται στενά με τη διαρκή επανάληψη.

Το κατοπτρικό σύμβολο της Σβάστικας, η Σωβάστικα, μερικές φορές σχετίζεται με κακοτυχία. Ωστόσο, στην μεσαιωνική Ιαπωνία, το ίδιο σύμβολο, που εκεί ονομαζόταν manji, ήταν σημείο πολύ μεγάλης τύχης και επίσης θεωρείτο ως σημάδι προστασίας από τις δυνάμεις του κακού.  Ο Eugene Burnouf, ο πρώτος δυτικός μελετητής ειδικός του Βουδισμού, στο βιβλίο του Lotus de la bonne loi (1852), γράφει ότι η Σωβάστικα ήταν μία Βουδιστική παραλλαγή της Σβάστικας. Οι αντιλήψεις περί του ότι η Σωβάστικα θεωρείτο ως μία «σατανική» ή «δυσοίωνη» εκδοχή της ευοίωνης Σβάστικας στις Ινδικές θρησκείες, ελάχιστη βάση διαθέτουν, αφού και ο Burnouf τις θεωρεί  ως ίσης αξίας, ανάμεσα στα «εξήντα πέντε ευοίωνα σύμβολα». Άλλωστε, η Σωβάστικα χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα ως φυλακτό σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς. Παρομοίως, ο D’ Alviella (1894) διατυπώνει αμφιβολίες, σχετικά με τούτη τη διάκριση μεταξύ των δύο κατοπτρικών συμβόλων: «Δεν θα ήταν άραγε απλούστερο να παραδεχτεί κανείς, ότι η κατεύθυνση των βραχιόνων είναι δευτερευούσης σημασίας, στο συμβολισμό του Γαμμάδιου; Όταν πρέπει να συμβολίσει την κίνηση του Ήλιου, συγκεκριμένα την ικανότητα μετακίνησής του διαμέσου του διαστήματος, ελάχιστη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στην κατεύθυνση που έχουν οι ακτίνες του» (σελ. 68). Μολονότι οι κοινότερη μορφή του συμβόλου είναι αυτή της δεξιόστροφης Σβάστικας, χρησιμοποιείται και με τις δύο κατευθύνσεις στον Ινδουισμό, χάριν ισορροπίας. Οι Βουδιστές πάλι, χρησιμοποιούν σχεδόν πάντα την αριστερόστροφη Σωβάστικα. Μια άλλη άποψη περί της διάκρισης των δύο κατοπτρικών συμβόλων, είναι ότι η Σβάστικα συμβολίζει τον ανοιξιάτικο ήλιο, σε αντιδιαστολή με τον φθινοπωρινό ήλιο, ο οποίος συμβολίζεται από τη Σωβάστικα, ένα φυσικό σύμβολο φωτός, ζωής, υγείας και πλούτου και στις δύο περιπτώσεις. Η Nandyavarta, ένα ανάπτυγμα αυτών των δύο συμβόλων, βρίσκεται τρίτο στη σειρά των πιο τυχερών συμβόλων του Βουδισμού.

Στο δυτικό κόσμο, το σύμβολο γνώρισε μια αναβίωση μετά από τις αρχαιολογικές ανασκαφές του Σλήμαν στα τέλη του 19ου αιώνα, ο οποίος ανακάλυψε το σύμβολο στην περιοχή της αρχαίας Τροίας και το συνέδεσε με τις αρχαίες μεταναστεύσεις των Πρωτο-Ινδο-Ευρωπαίων. Τον συνέδεσε με τις παρόμοιες μορφές που βρέθηκαν στα αρχαία δοχεία στη Γερμανία, και θεωρητικολόγησε ότι ο αγκυλωτός σταυρός ήταν ένα "σημαντικό θρησκευτικό σύμβολο των μακρινών προγόνων μας", και ότι συνδέει τους Γερμανικούς, Ελληνικούς και Ινδο-Ιρανούς πολιτισμούς, πράγμα που ίσως ρίχνει λίγο φως στους λόγους για τους οποίους η Σβάστικα χρησιμοποιήθηκε από το Τάγμα της Θούλης και τους Εθνικοσοσιαλιστές.

Η πανταχού παρουσία του αγκυλωτού σταυρού εξηγείται εύκολα αν υποθέσουμε ότι είναι μια πολύ απλή μορφή που ανακαλύφτηκε ανεξάρτητα και κατά τύχη σε διάφορες κοινωνίες όταν οι άνθρωποι ασχολήθηκαν με το πλέξιμο καλαθιών, αφού το σχήμα του αγκυλωτού σταυρού δημιουργείται επανειλημμένα από τις βέργες των καλαμιών όταν πλέκουμε καλάθι. Άλλες θεωρίες εικάζουν κάποια σύνδεση των πολιτισμών ή ζητούν μια εξήγηση σύμφωνα με την θεωρία της κοινής συναίσθησης του Καρλ Γιουνγκ. Η ύπαρξη των συμβόλων αγκυλωτού σταυρού στην Αμερική μπορεί να εξηγηθεί με την θεωρία της καλαθοπλεκτικής, ενώ αποδυναμώνει την θεωρία της πολιτιστικής διάχυσης. Κάποιοι έχουν προτείνει ότι ο αγκυλωτός σταυρός μεταφέρθηκε στη Βόρεια Αμερική από έναν αρχαίο ναυτικό πολιτισμό από την Ευρασία, ωστόσο μια χωριστή αλλά παράλληλη ανάπτυξη θεωρείται η πλέον πιθανή εξήγηση. Η γένεση του συμβόλου αγκυλωτών σταυρών αντιμετωπίζεται συχνά από κοινού με το σύμβολο του σταυρού γενικά, όπως η "ρόδα του ήλιου" της θρησκείας της εποχής του χαλκού.

Μια άλλη εξήγηση προτείνεται από τον Carl Sagan στο βιβλίο του με τίτλο «Ο Κομήτης». Ο Sagan αναπαράγει ένα αρχαίο κινεζικό χειρόγραφο (το μεταξένιο βιβλίο) που παρουσιάζει ποικίλες ουρές κομητών: οι περισσότερες είναι παραλλαγές της απλής ουράς κομητών, αλλά στην τελευταία απεικόνιση ο πυρήνας του κομήτη έχει τέσσερα πύρινα σκέλη, που θυμίζουν αγκυλωτό σταυρό. Ο Sagan προτείνει ότι στην αρχαιότητα ένας κομήτης μπορεί να είχε πλησιάσει τόσο κοντά στη γη που οι άνθρωποι είδαν πύρινους πίδακες από αέριο να ρεύσουν από το κέντρο, και με την κλίση από την περιστροφή του κομήτη, σχημάτιζε μια μορφή του συμβόλου που έγινε ορατό σε όλα τα μέρη του κόσμου.

Η Σβάστικα βρίσκεται πολύ έντονα στης Ινδίες· μία από τις ετερόδοξες μεθόδους  των Ινδιών είναι ο Ζαϊνισμός ο οποίος και χρησιμοποιεί τη Σβάστικα σαν σύμβολο του. Η Σβάστικα βρίσκεται συχνά στα αγάλματα του θεού Σέσσα του μεγάλου Όφεως ο οποίος είναι οι άπειροι κύκλοι του χρόνου. Εδώ θα πρέπει φυσικά να σημειώσουμε το συσχετισμό του ουροβόρου όφεως με το αλχημιστικό σύμβολο του Άλατος, το οποίο όπως έχουμε παραπάνω γράψει, σχετίζεται με τον Τυφώνα, τη θεότητα με την ουρά ερπετού, που απεικονίζεται στην κάρτα του Τροχού, στην Αρκάνα του Άλιστερ Κρόουλυ. Η ίδια η Σβάστικα εξάλλου είναι ένα σύμβολο του χρόνου, το οποίο συνδέεται με την μετάπτωση των ισημεριών.

Οι δύο γραμμές που δημιουργούν τη Σβάστικα είναι το Πνεύμα μαζί με την Ύλη και τα 4 άγκιστρα δηλώνουν την κίνηση του κόσμου στον άπειρο και αιώνιο κύκλο. Λόγω αυτής της επιρροής του, επίσης συμβολίζει τον ίδιο τον Άνθρωπο σκοπός του οποίου, στο πέρασμα του χρόνου, είναι να συνδυάσει τις μεγάλες αντιθέσεις και στο τέλος να ολοκληρώσει την αιώνια ένωση.

Η προέλευση του είναι Άρια, για αυτό και φέρει επάνω του μία αίσθηση ανωτερότητας και διαφοροποίησης του ανθρώπου από τα υπόλοιπα όντα, ουσιαστικά μπορεί η σβάστικα εντελώς λανθασμένα να ήταν ένα σύμβολο ρατσισμού απέναντι στις άλλες φυλές από τους Γερμανούς αλλά από μόνη της έφερε αυτό το συμβολισμό όντας όμως «ρατσιστική» απέναντι σε όλο το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο. Η ναζιστική διαστρέβλωση δηλαδή του συμβόλου, διατήρησε τον γενικότερο χαρακτήρα της ανωτερότητας και των διακρίσεων, μεταφέροντάς την όμως αυθαίρετα στη γερμανική φυλή. Δεν είναι τυχαίο ότι τελικά η Δύση έχει μάθει να υποτιμά την φύση σε σχέση με τον ίδιο της τον εαυτό, έτσι όσο και αν δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε η σβάστικα πραγματικά μέσα της φέρει το σπόρο του ρατσισμού για αυτό εξάλλου και τελικά εκφράστηκε με αυτό τον τρόπο. Ας μην ξεχνούμε ότι κάθε συμβολισμός έχει και τις αρνητικές του όψεις και η σωστή τους χρήση εναπόκειται στην κρίση και τη συνείδηση του μελετητή-αναζητητή. Είναι πάντως χαρακτηριστικό πως αυτή είναι η μοναδική σκοτεινή όψη του κατά τ’ άλλα λαμπρού, πανανθρώπινου, πανίσχυρου και πανάρχαιου συμβόλου, απ’ όσες είδαμε έως τώρα, ωστόσο αυτή ακριβώς χρησιμοποιήθηκε για τη δολοφονία του. Ακόμα κι οι θεοί, έχουν τις αδυναμίες τους…

Μεγάλος εχθρός του ο Σταυρός, μιας και η δύναμη του αγκυλωτού έγκειται στην αλλαγή και στο χρόνο, ενώ ο σταυρός είναι συγγενές σύμβολο με την τελεία· δεν υπάρχει εξέλιξη ούτε κινητικότητα παρά μόνο πράξη η οποία οδηγεί σε μία μόνιμη κατάσταση. Ο Σταυρός είναι και σύμβολο του Κρόνου, η Σβάστικα δεν είναι όμως ένα σύμβολο που μπορεί να εκφραστεί μόνο από ένα πλανήτη γιατί είναι συμμετοχή τριών πλανητικών σωμάτων, του Κρόνου και του Ουρανού - ο οποίος φέρνει την αλλαγή στην καθεστηκυία τάξη του Κρόνου-ενώ ο Χείρωνας γεφυρώνει με τέτοιο τρόπο, ώστε ο Κρόνος για να φτάσει στον Ουρανό πρέπει να περάσει το στάδιο του Χείρωνα αλλά και αντίστροφα, για να γίνει ο Ουρανός στο τέλος Κρόνος χρειάζεται να περάσει πάλι από τον Χείρωνα.

Η Σβάστικα σαν σύμβολο ολοκλήρωσης είναι ο αριθμός 10 και 1. Στην πραγματικότητα είναι η γέφυρα ανάμεσα στο 9 και στο 1 γιατί αυτή ακριβώς είναι η διαδικασία του, το τέλος ενός κύκλου και η αρχή ενός καινούριου. Στην Κίνα ήταν το σύμβολο που κατέβηκε από τον Ουρανό και συμβόλιζε πάλι το 10.000, τις ενωμένες δηλαδή 10.000 δυνάμεις για τις οποίες πίστευαν οι Κινέζοι ότι ήταν τα τυχερά σημεία. Βλέπουμε λοιπόν, ότι η αριθμοσοφική αξία του συμβόλου, παραμένει η ίδια, αυτή του 1 ή αν θέλετε του 10, που είναι ο αριθμός της κάρτας του Τροχού, παρά τη μεγάλη πολιτισμική απόσταση ανάμεσα στις διάφορες κουλτούρες.

Ο Τόλκιν έγραφε ότι ο Μόργκοθ (ο δικός του πεπτωκώς άγγελος) πήρε τα τέλεια και υπέροχα Ξωτικά, τα βασάνισε, διέστρεψε τη φύση τους και τελικά τα μετέτρεψε στα φριχτά και κτηνώδη Ορκ, αφού δεν ήταν ικανός να δημιουργήσει, αλλά μόνο να διαστρεβλώσει. Ο… θείος Αδόλφος έκανε κάτι παρόμοιο, το οποίο δεν έχει κάνει άλλος ποτέ. Σαν τον Έλρικ του Μελνιμπονέ, τον καταραμένο πρίγκιπα με το μαύρο δαιμονικό ρουνικό σπαθί του, δολοφόνησε ένα πανίσχυρο Σύμβολο, μία Ιδέα, έναν κραταιό Θεό, του ρούφηξε την ψυχή, τον αφομοίωσε και τον ενσωμάτωσε στον δικό του προσωπικό Μύθο, να συμβολίζει εφεξής ό,τι ήθελε εκείνος. Τον πήρε τελικά μαζί του κατά την ικάρια πτώση του¸ όπως και οτιδήποτε άλλο άγγιξε ποτέ το κρύο χέρι του. Κανείς ποτέ πια δεν θα μπορέσει να δει τη Σβάστικα χωρίς μαζί να δει και το πρόσωπο του θείου, με το χαρακτηριστικό μουστάκι. Κανείς δεν θα δει πια ήλιο, τύχη κι εξέλιξη, παρά μόνο παράνοια και θάνατο.

Αυτός είναι τελικά κι ο λόγος που απ’ όλους του Υπερκακούς αυτού του κόσμου, περισσότερο κι από κείνους των κόμιξ, ακόμη κι από τον ίδιο τον Τζόκερ, ο θείος Αδόλφος είναι μακράν ο πιο… αγαπημένος μου, με τον Πατερούλη να κατέχει την τρίτη θέση και τον Πολ Ποτ την τέταρτη, ακριβώς γιατί είναι απ’ όλους ο πιο καταραμένος. Δεν είναι λίγο να έχει φονεύσει κανείς έναν Θεό, εκτός από μερικά εκατομμύρια ανθρώπους… 

πηγή: Otto Great Chaos