Η προβληματική του χρήματος είναι μια από τις κεντρικές κινητήριες δυνάμεις της σκέψης μας
και της αντιμετώπισης του συστήματος με το οποίο λειτουργεί μια κοινωνία. Γι’ αυτό με χαρά θα
παρουσιάσουμε με μερικά άρθρα ένα βιβλίο-σταθμό για την Κοινωνιολογία του χρήματος, με βάση
το οποίο μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες κι επιχειρήματα για τούτη την προβληματική
μας. Το πρώτο άρθρο παρουσίασης του βιβλίου “Κοινωνιολογία του χρήματος” των Damien De Blic
και Jeanne Lazarus τιτλοφορείται: "Η ηθική καταδίκη του χρήματος".
Στις μέρες που βιώνουμε οφείλουμε να αναζητήσουμε εναλλακτικές στην μέχρι τώρα αντιμετώπισή μας απέναντι στην έννοια του χρήματος, την στιγμή που η επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού στις χώρες της Δύσης έχει καταστήσει τη δημόσια επίκληση στο χρήμα ως κάτι φυσιολογικό, κυρίως λόγω της ουδετερότητάς του. Ο κριτικός λόγος όμως απέναντι στο χρήμα φαίνεται να αναθερμαίνεται, με κύριες αιτίες κριτικής τις ηθικής τάξης παθολογίες που γεννά η απληστία, με κύρια επισήμανση στην τοκογλυφία.
Η στάση των θρησκειών απέναντι στο χρήμα
Οι θρησκείες πρωτοστάτησαν στη δημιουργία καχυποψιών στους ανθρώπους γύρω από το χρήμα, είτε μέσα από τα ιερά βιβλία τους, είτε από τις προφορικές διδαχές τους. Ο χριστιανισμός τάσσεται ενάντια στο χρήμα, θεωρεί τον πλουτισμό ύψιστη διαστροφή, εξυμνεί την απόλυτη ένδεια και προβλέπει την προσωποποίηση του χρήματος, ονομάζοντας το "Μαμωνά". Η φιλαργυρία καταδικάζεται ήδη από την αρχαία Ελλάδα, και συνεχίζεται από τον Χριστιανισμό μέχρι και τον μεσαίωνα να θεωρείται αμαρτία. Στον αντίποδα, για την Εβραϊκή βίβλο και το Κοράνι ο πλουτισμός θεωρείται ευλογία. Το Ισλάμ τιμάει τον έμπορο και τον πιστό που πλουτίζει με έννομα μέσα, το ίδιο και η Εβραϊκή βίβλος, με το επιχείρημα ότι έτσι θα βρίσκει τον χρόνο να αφιερωθεί στην μελέτη της θρησκείας και το χρήμα να συνδράμει οικονομικά.
Το έντοκο δάνειο: από τον Αριστοτέλη ως τις θρησκείες
Κατά τον Αριστοτέλη, η χρηματιστική χρήση του χρήματος, με σκοπό την συσσώρευσήν του, είναι παρά φύσιν και το έντοκο δάνειο είναι ο,τι πιο απεχθές. Η καθολική εκκλησία θεωρεί κάθε έντοκο δάνειο τοκογλυφικό κι έτσι ο δανεισμός αφέθηκε στους Εβραίους, οι οποίοι απαγορεύουν με τη σειρά τους το έντοκο δάνειο αλλά μόνο μεταξύ ομόθρησκων. Η αυτή τακτική και των δύο θρησκειών ναι μεν υιοθέτησε την καταδίκη του εντόκου δανείου, επέτρεψε δε σε Χριστιανούς κι Εβραίους να προσφεύγουν στην πιστωτική πρακτική. Παρόμοια σκληρή στάση ενάντια στον έντοκο δανεισμό διατηρεί και το Ισλάμ, με διακυμάνσεις σκληρότητας βέβαια ανά χώρα. Η καθολική εκκλησία τουλάχιστον μέχρι το 1850 ήταν ο κύριος λόγος που το έντοκο δάνειο είχε απορριφθεί εντελώς, ενώ οι κύριες επενδυτικές επιλογές των πολιτών ήταν η αγορά γης και η αποθησαύριση.
Θέσεις θεωρητικών και Γάλλων για το χρήμα
Ο Τζορτζ Ζίμελ εξέφρασε την άποψη πως ο χριστιανισμός τάχθηκε ενάντια στο χρήμα με τέτοιο πάθος, γιατί θεώρησε πως η ουδετερότητα του χρήματος σε μια κοινωνία με χαμηλό θρησκευτικό αίσθημα μπορεί να το καταστήσει ισοδύναμο του Θεού. Ο Ρικέρ επισήμανε πως ο άνθρωπος, ως το μόνο ον που αναζητά την απόλυτη ικανοποίηση πέρα από τις ανάγκες του, βρίσκει στην ακόρεστη φύση του χρήματος το κατάλληλο αντικείμενο για να βυθιστεί στο πάθος του. Ο Φρανσουά Μιτεράν στο ιδρυτικό συνέδριο του σοσιαλιστικού κόμματος το 1971 αναφέρει πως από τους κατευθυντήριους άξονές του θα είναι ο αγώνας ενάντια "στις δυνάμεις του χρήματος, του χρήματος που διαφθείρει, του χρήματος που αγοράζει, του χρήματος που συνθλίβει, που σκοτώνει, που καταστρέφει, που διαβρώνει ακόμα και την ανθρώπινη συνείδηση". Ο Σαρλ Ντε Γκωλ ισχυρίστηκε πως "ο μοναδικός εχθρός μου, ο εχθρός της Γαλλίας, ουδόλως έπαψε να είναι το χρήμα".
Παραδείγματα δυσκολίας νομιμοποίησης του χρήματος
Δυο πολύ σημαντικά παραδείγματα ως αποτέλεσμα όλης αυτής της ρητορικής είναι η Γαλλική αστική τάξη και η κοινωνία της Καμπύλ. Μετά από έρευνα του Αλαίν Πλεσίς για τις σχέσεις της Γαλλικής αστικής τάξης με το χρήμα, καταφαίνεται πως οι σχέσεις αυτές παραμένουν πολύπλοκες και αμφίσημες. Η δημόσια επίκληση τους χρήματος είναι αδύνατη ενώ υπάρχει μια αδήριτη σεμνοτυφία ακόμα κι εντός της οικογένειας. Ανάμεσα σε 11.000 επιστολές που συγκέντρωσε μεταξύ 1860 και 1920, που αποκαλύπτουν αναρίθμητες λεπτομέρειες για την καθημερινή ζωή, δεν εμφανίζεται ούτε μια αναφορά για το χρήμα. Η γαλλική μπουρζουαρζία δεν ικανοποιείται με την οικονομική υπεροχή αλλά αντλεί τον σεβασμό από άλλες πηγές, όπως η άσκηση αξιοπρεπών επαγγελμάτων, η υιοθέτηση καθορισμένων κανόνων ευγένειας και η επένδυση σε μια απαιτητική αισθητική και πνευματική αγωγή. Ακόμα ένα παράδειγμα αποτελεί η αντίσταση της κοινωνίας της Καμπύλ, μιας αποικιοκρατούμενης κοινωνίας που αντιστάθηκε σθεναρά στην εισαγωγή της εγγενούς λειτουργίας του χρήματος. Η μελέτη του Πιερ Μπουρντιέ μας πληροφορεί για το πόσο προβληματική είναι η χρήση του χρήματος σε κοινωνίες που δεν υπάρχουν τα ευνοϊκά γι’αυτήν πλαίσια. Το χρήμα θεωρήθηκε πως αντιπροσωπεύει μια απειλή, έναν κίνδυνο ειδωλολατρίας, πλησιάζοντας αρκετά τις Αριστοτελικές ανησυχίες για το χρήμα.
Τα τοπικά συστήματα συναλλαγών
Ο Σμαέν Λασέρ υποδεικνύει πως τα τοπικά συστήματα συναλλαγών στη Γαλλία πληθαίνουν από τη δεκαετία του 1990. Υποκινούνται κυρίως από τον φόβο θεοποίησης του χρήματος, αποκλείουν τη χρήση του και θεμελιώνονται εξίσου πάνω στην απόρριψη του θεωρώντας το την παγκόσμια πηγή δυστυχίας. Τα εν λόγω συστήματα οργανώνουν ανταλλαγές αγαθών και υπηρεσιών με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να θέτουν εκτός παιχνιδιού κάθε χρηματοοικονομική μεσολάβηση και να δημιουργούνται κοινωνικές σχέσεις που δεν στηρίζονται στο κυνήγι του κέρδους.
Ερασιθάνατος Αθηναίος
(συνεχίζεται...)
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου