Αϊτή και η λευκή κατάρα

"Υπήρξε μια δραματική πρόκληση για το πώς ήταν ο κόσμος μέχρι τότε. Η δουλεία βρισκόταν στην καρδιά ενός αναπτυσόμενου καπιταλιστικού συστήματος που ήταν κερδοφόρο για την Ευρώπη, καταστροφικό για την Αφρική και το οποίο την ίδια στιγμή προωθούσε την ταχεία επέκταση της Αμερικής. Οι πιο ισχυρές ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες είχαν εμπλακεί πολύ βαθιά και επενδύσει στη συνεχιζόμενη ύπαρξη της δουλείας, όπως είχε κάνει άλλο ένα έθνος που προηγήθηκε της ανεξαρτησίας της Αϊτής, οι ΗΠΑ. Για δεκαετίες ο Άγιος Δομίνικος αποτελούσε το κυρίαρχο παράδειγμα για το ότι τα πιο μαζικά κέρδη μπορούν να προέλθουν μέσα από τη βάναυση μεταχείριση. Έπειτα, το 1791, οι σκλάβοι στις αποικίες ξεκίνησαν μαζικά να εξεγείρονται. Επρόκειτο για τη μεγαλύτερη εξέγερση σκλάβων στην ιστορία του κόσμου, και τη μοναδική που στέφθηκε με επιτυχία. Μέσα σε λίγα χρόνια, οι επαναστάτες της Καραϊβικής κέρδισαν την ελευθερία για όλους τους σκλάβους στη γαλλική αυτοκρατορία."

Laurent Dubois, "Avengers of the New World: The Story of the Haitian Revolution"

Η Αϊτινή Επανάσταση, γεγονός μεγάλης ιστορικής σημασίας, ως της πρώτης επανάστασης δούλων που αυτοαπελευθερώθηκαν, έχει μια μακρόχρονη πορεία, με τις εξεγερτικές της ρίζες να τοποθετούνται στον 16ο αιώνα. Το νησί της Ισπανιόλας ("Ισπανική Γη", από την ονομασία που της έδωσε ο Κολόμβος), που περιλαμβάνει την Αϊτή και τη Δομινικανή Δημοκρατία, είχε ήδη πολύπαθο παρελθόν με τους αποικιοκράτες, αφού οι πρώτοι Ισπανοί άποικοι είχαν φτάσει εκεί από τα τέλη του 15ου αιώνα, υποδουλώντας και αφανίζοντας τους ιθαγενείς ("Αραουάκοι", μεταξύ αυτών και γηγενείς της φυλής "Taino"). Ο Κολόμβος βρήκε τους ιθαγενείς "γυμνούς, δίχως όπλα και πολύ δειλούς", επομένως απαίτησε από εκείνους να του παραδίδουν χρυσό, και όποιος αρνούταν, θα του έκοβε τα χέρια. Οι Taino εξεγέρθηκαν αρκετές φορές, με τον επικεφαλής τους Hatuey να συλλαμβάνεται, να βασανίζεται και να καίγεται ζωντανός τον Φεβρουάριο του 1512. Ο Hatuey αποτελεί μέχρι και σήμερα ένα σύμβολο για τους κατοίκους του νησιού. Η μαρτυρία ενός Ισπανού ιερέα για τα όσα ο Hatuey είπε σε άλλους ιθαγενείς, δείχνοντάς τους χρυσό, είναι χαρακτηριστική: "Εδώ είναι ο θεός που λατρεύουν οι Ισπανοί. Γι' αυτό αγωνίζονται και σκοτώνουν. Γι' αυτό μας κατατρέχουν και γι' αυτό πρέπει να τους πετάξουμε στη θάλασσα... Μας λένε, αυτοί οι τύραννοι, ότι λατρεύουν τον θεό της ειρήνης και της ισότητας, και όμως έχουν σφετεριστεί τη γη μας και μας έχουν κάνει σκλάβους τους. Μας μιλούν για μια αθάνατη ψυχή και την αιώνια ανταμοιβή και τις ποινές τους, και παρ’ όλα αυτά ληστεύουν τα υπάρχοντά μας, αποπλανούν τις γυναίκες μας, βιάζουν τις κόρες μας".

Τα επόμενα χρόνια, η κυριαρχία των Ισπανών εδραιώθηκε στο νησί και συνοδεύτηκε από ωμότητα και βαρβαρότητα, με μαζική θανάτωση των ιθαγενών και την χρησιμοποίηση κάποιων από αυτούς ως δούλων. Επρόκειτο ουσιαστικά για γενοκτονία, αφού αφανίστηκε ο μεγαλύτερος αριθμός Taino που ζούσαν στο νησί. Πολλοί από τους ιθαγενείς που εργάζονταν ως δούλοι, πέθαναν στα ορυχεία ή από ασθένειες και έτσι οι λευκοί άποικοι έφεραν χιλιάδες δούλους από την Αφρική για να τους αντικαταστήσουν. Γρήγορα για την περιοχή ενδιαφέρθηκε και η Γαλλία, όταν Γάλλοι πειρατές έκαναν απόβαση και δημιούργησαν μόνιμους σταθμούς - ορμητήρια, όπως το περίφημο "νησί της Χελώνας" ("La Tortuga"). Στα τέλη του 17ου αιώνα, έπειτα από φυλετικές διαιρέσεις, παρακμή και πόλεμο μεταξύ Ισπανίας και Γαλλίας, υπεγράφη συνθήκη μεταξύ τους, όπου το δυτικό τμήμα της Ισπανιόλας (σημερινή Αϊτή) παραχωρήθηκε στη Γαλλία και το ανατολικό (σημερινή Δομινικανή Δημοκρατία) παρέμεινε στην Ισπανία. Από εκείνη τη στιγμή η Γαλλία μετέτρεψε το νησί ουσιαστικά σε κτήση της, φροντίζοντας για τον άμεσο επικοισμό περισσότερων από 20.000 υπηκόων της.

Είναι χαρακτηριστικό να αναφερθεί ότι η κοινωνική διαστρωμάτωση εκείνη την περίοδο (όπως και κατά τον 18ο αιώνα) είχε έντονα φυλετικά κριτήρια. Στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκονταν οι αποκαλούμενοι "Grands Blancs" (μεγάλοι λευκοί), Γάλλοι ευγενείς ή στρατιωτικοί. Ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο και τις φυτείες, ελέγχοντας την οικονομία της αποικίας. Στο αμέσως κατώτερο επίπεδο ήταν οι "Petits Blancs" (μικροί λευκοί). Αμέσως μετά, οι "Gens de couleur libres" (ελεύθεροι έγχρωμοι) ή "Mulattos" (μιγάδες), οι οποίοι ήταν οι μη λευκοί πολίτες, δηλαδή αυτοί που είχαν κάποιο μαύρο πρόγονο, και προέρχονταν από φυλετική επιμειξία. Δεν αποτελούσαν μειονότητα, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές αποικίες, ενώ και η οικονομική τους θέση ήταν αρκετά καλή. Δεν είχαν πρόσβαση στα δημόσια αξιώματα και τους απαγορευόταν να φορούν καλά ρούχα, να φέρουν όπλα στις πόλεις και να κάθονται δίπλα σε λευκούς στην εκκλησία, το θέατρο ή αλλού. Επίσης, δέχονταν τις παράνομες ταπεινώσεις των Petits Blancs. Στη βάση της πυραμίδας βρίσκονταν οι μαύροι δούλοι. Στα τέλη του 18ου αιώνα αριθμούσαν μισό εκατομμύριο, το 90% του συνολικού πληθυσμού του Αγίου Δομίνικου.

Οι μαύροι δούλοι προσπαθούσαν κατά καιρούς να οργανώσουν σποραδικές αλλά και μαζικές εξεγέρσεις εναντίον του καθεστώτος που υπήρχε. Από ένα σημείο και έπειτα, αυτές άρχισαν να αποτελούν πραγματικότητα και να γενικεύονται, όμως πάντοτε καταπνίγονταν και οι επικεφαλής συλλαμβάνονταν, δένονταν και καίγονταν ζωντανοί για παραδειγματισμό. Μία από τις σημαντικότερες, και πρόδρομος της μεγάλης Αϊτινής Επανάστασης, υποκινήθηκε από τον Φρανσουά Μακαντάλ το 1753. Ο Μακαντάλ ένωσε τους μαύρους δούλους και οργάνωσε ομάδες με σκοπό να δηλητηριάσει τους λευκούς. Η συνωμοσία αποκαλύφθηκε και ο Μακαντάλ κάηκε ζωντανός στην πυρά.

Η Αϊτινή Επανάσταση ξεκίνησε από το βόρειο τμήμα του νησιού όπου βρίσκονταν οι περισσότερες φυτείες το 1791, με ηγετική μορφή τον Τουσαίν Λουβερτούρ, και για δύο χρόνια οι μαύροι εκτόπιζαν και εξόντωναν τους περίπου 50.000 λευκούς που τους εκμεταλλεύονταν. Η επανάσταση είχε κίνητρα απελευθερωτικά από την τυρρανία, καθώς τα "δικαιώματά" τους ήταν μηδαμινά και συνεχώς παραβιάζονταν. Ο περίφημος "Μαύρος Κώδικας" (ένα σύνολο "κανόνων" που "ρύθμιζαν" τη σχέση μεταξύ αφέντη και δούλου) ουσιαστικά ποτέ δεν εφαρμοζόταν, λόγω και της διατύπωσης που επέτρεπε πολλαπλές ερμηνείες σε μια σειρά από θέματα (πχ. ο Μαύρος Κώδικας επέτρεπε το μαστίγωμα δούλου από αφέντη, και πολλοί λευκοί μαστίγωναν μέχρι θανάτου το δούλο). Επιπλέον, πολλοί δούλοι πέθαιναν από την εξάντληση, τις ασθένειες και την πείνα, με τις συνθήκες για εκείνους να γίνονται ολοένα και χειρότερες. Η Επανάσταση είχε ως αποτέλεσμα τον εκτοπισμό των λευκών και την κατάργηση της δουλείας το 1794. Ο γαλλικός στρατός αποδεκατίστηκε από τη μάχη και τον κίτρινο πυρετό, και οι επιπτώσεις της ήττας ήταν μεγάλες για την Γαλλία σε οικονομικό επίπεδο. Το 1801 ήταν οι Βρετανοί που επιχείρησαν εισβολή στο νησί, με ενισχύσεις από Γαλλία και οικονομική βοηθεία από τις ΗΠΑ, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Η Επανάσταση είχε λήξει το 1804, και υπήρξε πρωτίστως, όπως κάθε πόλεμος, μια μεγάλη ανθρώπινη τραγωδία, την οποία προκάλεσαν οι Γάλλοι αποικιοκράτες με τον υλισμό τους. Σκόπιμα αποσιωπήθηκε από τους Ευρωπαίους αυτή η εξέλιξη και δεν αναδείχτηκε όσο θα έπρεπε, προφανώς για να μπορέσουν να παραμείνουν ελεγχόμενες οι περιοχές που κατείχαν. Η Αϊτή όμως, παρά τη νικηφόρα εξέλιξη, ποτέ δεν μπόρεσε να σταθεί στα πόδια της. Υπήρξε και συνεχίζει μέχρι και σήμερα να είναι μια πολύπαθη περιοχή, φτωχοποιημένη, χωρίς να βρει σταθερότητα και ισορροπία ούτε κατά τον 19ο και 20ό αιώνα. 

Παρ' όλα αυτά, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε την αξία της Αϊτινής Επανάστασης, ξεκινώντας από τις πρώτες εξεγέρσεις κατά των Ισπανών τον 16ο αιώνα. Υπήρξε μια Επανάσταση διδακτική, για το ότι ο σκλάβος μπορεί να απελευθερωθεί από τα δεσμά του και ο αντίκτυπός της στον τότε σκλαβωμένο κόσμο υπήρξε μεγάλος. Μια επανάσταση με ιδιαίτερους συμβολισμούς αλλά συγχρόνως και μια πραγματικότητα κρυμμένη στο χρονοντούλαπο, όπως συνήθως αρμόζει σε "αντιήρωες", σύμφωνα πάντα με την πολιτικώς ορθή Ιστορία. Το παράδειγμα της Αϊτινής Επανάστασης είναι τρανό και από μόνο του αποτελεί την πεμπτουσία της εξέγερσης που γίνεται ορόσημο και αλλάζει πολλά. Υπήρξε η μόνη επιτυχής εξέγερση σκλάβων στην ιστορία. Μισού εκατομμυρίου ανθρώπων που βασανίζονταν από ορδές αποικιοκρατών, στο βωμό του κέρδους και της απληστίας καπιταλιστικής έμπνευσης, μικρών ηρώων που δεν το έβαλαν κάτω, παρασύροντας τις φυτείες του Νότου και εμπνέοντας με την αυτάπαρνησή τους και άλλους υπέρμαχους της κατάργησης της δουλείας σε ολόκληρο τον κόσμο.

Κώστας Κ.